(Lại) Va chạm

Vẫn nhớ về vở kịch “Bí mật Vườn Lệ Chi”. Nó ám ảnh ta bởi một giả thuyết quá mới, được đặt ra xung quanh cái chết của Nguyễn Trãi. Ông không chết bởi bọn gian thần, bởi người phụ nữ nhẫn tâm nhiều tham vọng tên Nguyễn Thị Anh. Ông không chết bởi những con người tầm thường như thế. Ông chết bởi sự va chạm giữa hai nền văn minh (lại nói cho hoành tráng), giữa kẻ sỹ và võ biền, giữa lực lượng trí thức và nông phu. Lê Lợi xuất thân là một võ biền, Nguyễn Trãi theo làm mưu sĩ. Bình giặc xong, Lê Lợi lên ngôi, làm vua nhưng vẫn võ biền (bảo đảm ông này không có bằng tiến sỹ, kỹ sư giáo sư, hay tốt nghiệp bất cứ đại học nào), và triều chính được xây dựng trên cái nền võ biền và… Nguyễn Trãi. Một mình. Với ông vua võ biền, họ hàng vua võ biền, quan tướng võ biền, một triều đình hãnh diện “tôi xuất thân từ nông dân”. Đơn giản, hồn hậu, chân chất, thật thà. Nhưng đi cùng những tính tốt đó cũng quá nhiều cái xấu, thiếu một tầm nhìn xa, tham lam vô độ (do đã có quá khứ nghèo hèn, bây giờ thấy gì cũng vét), thù hằn vặt vãnh, cá nhân…

Nảy sinh tình huống như sau :

Nguyễn Trãi dùng thời gian rảnh để đọc sách thưởng trà, ông đọc “Trăm năm cô đơn”, “Sông Đông êm đềm”, hay “Chùm nho nổi giận” thì vua qua võ biền mê mẩn uống rượu hát ca, có đọc, thì cũng lướt qua mấy chuyện vụ án giật gân, ma quái kiểu tuyển tập “chuyện kể lúc nửa đêm”.

Nguyễn Trãi vò đầu bứt tóc hoạch định một chiến lược phát triển đất nước trong năm mươi năm tới thì vua quan võ biền nghĩ coi ngày mai ăn với món gì. Cao lương mỹ vị cũng ngán quá rồi.

Nguyễn Trãi tìm một bà vợ thông minh, biết chữ còn vua quan võ biền chọn vợ đẹp, dù tham vọng, ác độc, ít học không sao, miễn là hấp dẫn, sắc nước hương trời. Và vua toại nguyện khi trong cung có được Nguyễn Thị Anh.

Va chạm đã nảy sinh từ những chi tiết rất nhỏ của hai lối nghĩ, hai lối sống, hai cách nhìn đời. Tâm hồn kẻ sĩ, thư sinh của Trương Ba không đủ mạnh kiềm chế sự bản năng, thô lậu của thân xác anh hàng thịt. Nguyễn Trãi chết là kết thúc sự giằng xé đó.

Cái giả thuyết này hợp lý với hàng loạt thất bại của những cuộc khởi nghĩa của tầng lớp nông dân trong lịch sử . Nổi dậy oanh liệt, lập triều chính oanh liệt, nhưng loay hoay không biết điều hành như thế nào với những cái đầu chỉ quen nhìn trời mây, nhìn… chuồn chuồn (Chuồn chuồn bay thấp thì mưa. Bay cao thì nắng bay vừa thì râm) để canh tác, làm đồng, trồng trọt. Người có quá khứ càng cùng khổ thì càng khó kiểm soát được sự tham lam lúc đối mặt với vàng. Người càng bị vùi dập thì càng vùi dập lại đời gấp trăm gấp ngàn khi có cơ hội, vì những mối hận, nỗi đau không có gì làm tan được.

Mà, có, những trang sách. Nhưng sách cũng là niềm tuyệt vọng, xa vời với những võ biền chỉ quen cầm gươm đao, cày cuốc. Những người chưa bao giờ biết run rẩy, xao động khi cầm lên một cuốn sách hay, một câu thơ đẹp, một ánh trăng tan, một tiếng dế ran bên hè, một màu nắng phai, một cơn mưa mỏng…

Nên trước Nguyễn Trãi, hẳn cũng có người ngã xuống, sau Nguyễn Trãi, trăm năm, ngàn năm sau vẫn còn những số phận, những giày vò, những oan khiên… Chẳng vì anh A, anh B, hay chị C nào, chỉ vì lịch sử luôn tồn tại những triều đình không… đọc sách, hoặc đọc mà không biết đó là sách, hoặc đọc sách mà không hiểu sách nói gì.

Trời ơi, ta có đề cao sách quá chăng ?